Daar is die brief. De brief van de Nederlandse Hersenbank over het onderzoek op de hersenen van tante Katja.
Tante Katja was lang onderwijzeres en ze vond onderwijs en onderzoek belangrijk. Maar ze peinsde er niet over om haar lichaam aan de wetenschap na te laten. Aan haar lijf geen polonaise van medisch studenten, onderzoekers van universiteiten of farmaceutische bedrijven.
Ergens in de jaren tachtig zag zij echter op de televisie een interview met de directeur van de Nederlandse Hersenbank en besloot daarop haar hersenen wél te doneren. Dit werd soepel geregeld. De envelop met instructies van de Hersenbank over wat er moest gebeuren na het overlijden lag klaar op het bureautje. Het grote wachten kon beginnen.
Aan dat wachten kwam ruim dertig jaar later, in december 2019, een einde. Enkele weken na haar laatste val (ellendige enkelbreuk – bedlegerig – geblokkeerde darm, inoperabel – protocollair correcte maar knullige sedatie) overleed tante Katja, 102 jaar, 2 maanden en 2 dagen oud. Door toeval – bestaat niet? –overleed zij in het VUmc, hetzelfde ziekenhuis waar de Nederlandse Hersenbank de hersenen uit de schedel van overledenen haalt. Van de vierde verdieping van het ziekenhuis via de dienstlift naar de kelder. Kort daarvoor zou ze die afstand nog makkelijk op eigen benen hebben kunnen afleggen.
Ik vroeg de vriendelijke mevrouw van de Hersenbank of wij de uitkomst van het onderzoek konden krijgen. Dat lag wat moeilijk, want tegenwoordig moet de donor op het registratieformulier een kruisje zetten bij ‘resultaten delen met nabestaanden’. Maar tante Katja had het formulier ingevuld in de tijd dat die vraag nog helemaal niet bestond, dus er was geen kruisje. De mevrouw van de Hersenbank zei dat ze ging kijken wat ze kon doen. Het kleine wachten kon beginnen. Al snel was er meer dan genoeg afleiding om dat wachten te vergemakkelijken, want Corona. Gelukkig heeft tante Katja dát gemist, zeiden we tegen elkaar.
De mensen van de Hersenbank werkten ondertussen, net als Gods molens, langzaam maar zeker. Bijna twee jaar na het overlijden van tante Katja ontving ik bericht van de Hersenbank.
Geachte mevrouw Van Herk,
Hierbij willen wij u meedelen dat de neuropathologische conclusie van het hersenonderzoek bij uw tante gereed is. In de bijlage vindt u onze brief betreffende deze conclusie.
Wij willen u nogmaals hartelijk danken voor uw medewerking.
Met vriendelijke groet,
…, Administratief medewerker Nederlandse Hersenbank
Bij het lezen van die bijlage realiseerde ik me dat het kind in mij iets anders had verwacht. Meer zó:
Best nichtje,
We hebben de hersenen van tante Katja goed bekeken en gewogen, ingevroren, in plakjes gezaagd en wederom uitgebreid bestudeerd. Wij waren diep onder de indruk. Uw tante had duidelijk een scherp verstand en wij vermoeden – maar wij hebben alleen de hersenen hier – dat zij ook een bijzonder groot hart had. Haar hoge leeftijd was noch aan de grote, noch aan de kleine hersenen af te zien. Ze moet geestig, lief, ontwikkeld en helemaal bij de tijd zijn geweest. De hippocampus leek op een fors uit de kluiten gewassen zeepaardje. De toestand van de hersenen van tante Katja stemmen tot optimisme over de mogelijkheden van de hoogbejaarde mens. Haar frontale cortex heeft een ereplaats gekregen in onze vriezer, en we laten die graag zien aan de buitenlandse delegaties die regelmatig bij ons over de vloer komen.
Met vriendelijke groet,
De Directeur van de Nederlandse Hersenbank
Het rapport maakt echter duidelijk dat het onderwerp vooral medisch wordt aangevlogen: ‘De obductie betrof een 102 jaar oud geworden vrouw (…) bekend met heupprothesen, familiaire hypercholesterolemie, hypertensie, diabetes mellitus type 2 en 1e graads atrio-ventriculair block, matige nierfunctiestoornissen en in het jaar van overlijden een bimalleolaire enkelfractuur. Patiënte had geen cognitieve afwijkingen en scoorde goed op alle items.’
Dit klinkt wel iets ernstiger dan wij tijdens haar oude dag hadden ervaren, maar ‘scoorde goed op alle items’ is ronduit bemoedigend. Daarna echter slaat de vervreemding toe. De volgende alinea’s klinken als het rapport van een bouwtechnische inspectie van een ruïne: ‘nagenoeg geen amyloïd beta deposities in de cortex’ … ‘amyloïd beta in de vaatwanden in de vliezen (cerebrale amyloïd angiopathie)’ … ‘TDP-encefalopathie (LATE) stadium 2 uit 3’
Hier en daar blijft mijn oog haken aan woorden als ‘fuzzy astrocyten’, wat een fraaie naam zou zijn voor een creatieve cocktail in een ultra hippe bar, en ‘Tau-astrogliopathie’, wat juist weer klinkt als de filosofie van een Chinese wijsgeer in een Amerikaanse science-fiction film. Om niet helemaal in mineur te eindigen, besluit het verslag met een opgewekt-tussen-haakjes: ‘(geen Lewy lichaampjes).’ Is dat goed nieuws? Ik kan er geen chocola van maken. Somber stuur ik het verslag door naar mijn broer, die huisarts is. ‘Kun jij dit ondertitelen?’ Hij schrijft terug: ‘Voor zover ik het kan begrijpen – dit zijn ook geen woorden die ik dagelijks, of ooit, tegenkom – waren het vooral Hele Oude Hersenen, in voor de leeftijd opvallend goede staat.’
Soms weet een broer precies wat hij moet zeggen.
Brain Brief
There is this letter. This letter from the Netherlands Brain Bank about research on the brain of Aunt Katja.
Aunt Katja had been a teacher for a long time and she thought education and research were important. But she didn’t think twice about bequeathing her body to science. No meddling hands of medical students, researchers from universities or pharmaceutical companies on her body, thank you very much.
Sometimes in the eighties, however, she saw an interview with the director of the Netherlands Brain Bank on television and decided to donate her brain. This was arranged smoothly. The envelope with instructions from the Brain Bank about what to do after her death was ready on the desk. The great waiting began.
More than thirty years later, in December 2019, that waiting came to an end. A few weeks after her last fall (nasty ankle fracture – bedridden – blocked bowel, inoperable – protocol-correct but clumsy sedation), Aunt Katja died, aged 102 years, 2 months, and 2 days. By chance – is there such a thing as chance? – she died in VUmc, the same hospital where the Netherlands Brain Bank extracts the brains from the skulls of the deceased. From the fourth floor of the hospital via the service elevator to the basement. Only a short time before, she could have easily covered that distance on her own two feet.
I asked the friendly lady of the Brain Bank if we could get the results of the investigation. That was a bit difficult because nowadays the donor has to check the box on the registration form next to ‘share results with relatives’. But Aunt Katja had filled out the form before that question even existed, so there was no checkmark. The lady from the Brain Bank said she would see what she could do. The little wait began.
Soon there was more than enough distraction to make the wait easier because Corona happened. Thankgod, Aunt Katja missed that, we said to each other. The people of the Brain Bank meanwhile worked, just like God’s mills, slowly but surely. Almost two years after the death of Aunt Katja, I received a message from the Brain Bank.
Dear Ms. Van Herk,
We would like to inform you that the neuropathological conclusion of the brain examination of your aunt is ready. In the appendix, you will find our letter regarding this conclusion.
We would like to thank you again for your cooperation.
Yours sincerely,
…, Administrative Assistant, Netherlands Brain Bank
As I read the appendix, I realized that the child in me had expected something quite different. Something along these lines:
Dear niece,
We took a good look at Aunt Katja’s brain. We weighed it, froze it, sliced it, and again studied it extensively. We were deeply impressed. Your aunt clearly had a sharp mind and we suspect – but we only have the brain here – that she also had a very big heart. Her advanced age was not to be seen in the large or small brains. She must have been witty, sweet, educated and she ‘was with it’ completely. The hippocampus resembled a large oversized seahorse.
The state of Aunt Katja’s brain gives rise to optimism about the brainpower potential of the very elderly. Her frontal cortex has been given a place of honor in our freezer, and we are happy to show it to the foreign delegations who regularly visit us.
Yours sincerely,
…, Chief Executive Officer. Netherlands Brain Bank
The report, however, clearly prefers a more medical approach: ‘The autopsy concerned a 102-year-old woman (…) known with hip prostheses, familial hypercholesterolemia, hypertension, diabetes mellitus type 2 and 1st-degree atrioventricular block, moderate renal impairment and in the year of death a bimalleolar ankle fracture. The patient had no cognitive abnormalities and scored well on all items.’
This sounds a bit more serious than we had experienced in her old age, but ‘scored well on all items’ is nothing short of encouraging. After that, however, the alienation sets in. The following paragraphs sound like the report of a structural inspection of a ruin: ‘virtually no amyloid beta depositions in the cortex’ … ‘amyloid-beta in the vessel walls in the membranes (cerebral amyloid angiopathy)’ … ‘TDP encephalopathy (LATE ) stage 2 out of 3’
Here and there, an expression stands out. Like ‘fuzzy astrocytes’, which would be a wonderful name for a creative cocktail in an ultra-hip bar, and ‘Tau-astrogliopathy’, which in turn sounds like the philosophy of a Chinese philosopher in an American science fiction film. It didn’t shed light on the report as a whole, though. ll.
In order not to end on a minor note, the report concludes with cheerful-in-parentheses: ‘(no Lewy bodies).’ Is that good news?
Dejectedly, I forward the report to my brother, who is a general practitioner. “Can you translate this into something I can understand?” He writes back: “As far as I can understand – these aren’t words I come across every day, or ever – they were mostly Very Old Brain, in remarkably good condition for its age.”
Sometimes a brother knows exactly what to say.
Geef een antwoord